Mars’ın Derinliklerinde Sıra Dışı Yapılar Ortaya Çıktı!
Bilim insanları, 2024 Europlanet Bilim Kongresi'nde Mars'ın yeni yerçekimi haritasını tanıttı.
Bu harita, Mars'ta bir zamanlar var olduğu düşünülen okyanusun altında büyük ölçekli yoğun yapıların bulunduğunu ve manto süreçlerinin Güneş Sistemi'ndeki en büyük volkan olan Olympus Mons'u nasıl etkilediğini göstermektedir.
OLYMPOS MONS NEDİR?
Mars'ın en genç ve en yüksek volkanı Olympus Mons, son patlamasını 25 milyon yıl önce gerçekleştirmiştir.
Dünyadaki en yüksek dağ Everest ile karşılaştırıldığında, Olympus Mons üç kat daha yüksektir.
Yeni harita ve analiz, NASA'nın InSIGHT (Sismik Araştırmalar, Jeodezi ve Isı Taşımacılığı ile İç Keşif) misyonu dahil olmak üzere birçok farklı görevden elde edilen verileri kapsamaktadır.
Ayrıca, Mars'ın yörüngesinde bulunan uydular tarafından kaydedilen küçük sapmalara dayanan veriler de bu analizde kullanılmaktadır.
"MARS'IN KÜRESEL ÇEKİM ALANI AKTİF BİR İÇ MEKANI ORTAYA KOYUYOR"
JGR: Planets dergisinde önümüzdeki ay yayımlanacak olan makalenin başyazarı Dr. Bart Root, elde edilen bazı bulguların jeolojideki önemli kavramlarla çeliştiğini ifade etti.
Jeologlar genellikle eğilme izostasisi olarak bilinen bir kavram üzerinde çalışmaktadırlar.
Bu kavram, bir gezegenin dış sert yüzeyinin büyük ölçekli yük değişikliklerine nasıl tepki verdiğini açıklar.
EĞİLMEZ İZOSTASİSİ NEDİR?
Bu katman, kabuk ve manto arasındaki üst kısımdan oluşan litosfer olarak adlandırılmaktadır.
Bir ağırlık litosfere eklendiğinde, litosfer bu duruma batarak tepki vermektedir.
GRÖNLAND ÖRNEĞİ
Dünya'daki Grönland, buna güzel bir örnek teşkil etmektedir; devasa buz tabakası aşağıya doğru baskı yapmaktadır. Küresel ısınma nedeniyle buz tabakaları eridikçe, Grönland yükselmektedir.
Bu aşağıya doğru bükülme etkisi hafif olsa da genellikle etrafındaki alanlarda bir yükselişe neden olur.
Yük ne kadar büyük olursa, aşağıya doğru bükülme o kadar belirgin hale gelir, ancak bu durum litosferin gücü ve esnekliğine de bağlıdır.
Eğilme izostasisi, buzul geri tepmesi, dağ oluşumu ve tortul havza oluşumu gibi süreçleri anlamak açısından kritik bir kavramdır.
"YENİDEN DÜŞÜNMELERİ GEREKİYOR"
Yeni makalenin yazarları, bilim insanlarının Mars'ta eğilme izostasisi süreçlerini yeniden düşünmeleri gerektiğini vurguluyor. Bunun nedeni, Güneş Sistemi'ndeki en büyük volkan olan Olympus Mons ile Tharsis Rise veya Tharsis Montes olarak bilinen volkanik bölgedir.
Tharsis Montes, diğer üç devasa kalkan volkanını barındıran geniş bir volkanik alandır.
Bu bölgedeki volkanlar kuzeyden güneye Ascraeus Mons, Pavonis Mons ve Arsia Mons olarak sıralanmaktadır.
Bükülme izostasisi, bu devasa bölgenin gezegenin yüzeyini aşağı doğru zorlaması gerektiğini öngörür. Ancak gerçek duruma göre, Tharsis Montes Mars'ın geri kalan yüzeyinden çok daha yüksektir.
NASA'nın InSIGHT aracı, bilim insanlarına Mars'ın yerçekimi hakkında birçok bilgi sağladı ve bu durum, araştırmacıları Mars'taki süreçleri yeniden gözden geçirmeye teşvik ediyor.
Yazarlar, "Bu, büyük volkan ve çevresinin dayanıklılığını anlamamız gerektiği anlamına geliyor. Yüzeyindeki yerçekimi sinyali, gezegeni ince bir kabuk olarak ele alan bir model ile uyumlu." açıklamasında bulundular.
Yapılan araştırmalar, Mars mantosundaki aktif süreçlerin Tharsis Montes'i yukarıya doğru kaldırdığını gösteriyor.
1100 KİLOMETRE DERİNLİKTE YERALTI KÜTLESİ BULUNDU!
Araştırmacılar, yaklaşık 1750 kilometre genişliğinde ve 1100 kilometre derinliğinde bir yeraltı kütlesi tespit ettiler.
Bilim insanları, "Mars'ın katmanlarının derinliklerinde muhtemelen mantodan kaynaklanan büyük bir kütle bulunuyor. Bu, Mars'ın içinde hâlâ aktif süreçlerin devam ettiğini ve yüzeyinde yeni volkanik olayların meydana gelebileceğini gösteriyor." şeklinde bir yorumda bulundular.
Bunun, Tharsis Montes'in altında yükselen ve tüm kütlenin aşağıya doğru basıncına karşı koyacak kadar güçlü bir manto dumanı olabileceği düşünülmektedir.
Araştırmacılar, "Bu durum, jeolojik gelecekte potansiyel bir volkanizma oluşturmak için bir dumanın hâlihazırda litosfere doğru yukarı yönlü hareket ettiğini gösteriyor." şeklinde belirttiler.
Mars'ın volkanik aktivitesi konusunda tartışmalar devam etmektedir.
10 MİLYON YIL İÇİNDE YENİDEN YÜZEYE ÇIKIYOR
Gezegen üzerinde aktif volkanik özellikler olmamasına rağmen, araştırmalar Tharsis bölgesinin yakın jeolojik geçmişte son on milyon yıl içinde yeniden yüzeye çıktığını ortaya koymaktadır.
GİZLİ YAPILAR BULUNDU
Araştırmacılar ayrıca Mars'ta yerçekimi anomalileri gibi normalden farklı bozulmalar tespit ettiler.
Mars'ın kuzey kutup düzlüklerinin altında gizemli ve yoğun yapıların bulunduğu belirlenmiştir.
Bu yapılar, muhtemel eski bir deniz yatağındaki kalın ve pürüzsüz tortu katmanlarının altına gömülü duruma gelmiştir ve çevresindeki alanlara göre yaklaşık 300-400 kg/m3 daha yoğun olarak gözlemlenmiştir.
Dr. Root, "Bu yoğun yapılar, volkanik kökenli olabileceği gibi eski çarpışmalar sonucunda sıkışmış malzeme de olabilir. Kuzey kutup başlığı çevresinde tespit ettiğimiz yaklaşık 20 farklı özellik var; bunlardan biri köpek şeklinde. Yüzeyde ise hiç iz kalmamış gibi görünüyor. Ancak yerçekimi verileri sayesinde Mars'ın kuzey yarımküresinin eski tarihi hakkında önemli bir bakış açısı kazanmış oluyoruz." ifadelerini kullandı.
GİZEMLİ YAPILAR İÇİN MAQULS MİSYONU
Bu gizemli yapıları ve genel olarak Mars'ın yerçekimini anlamanın en etkili yolu daha fazla veri edinmektir.
Root ve meslektaşları, gerekli verileri toplamak amacıyla Mars Kuantum Yerçekimi (MaQuls) misyonunu yürütmektedir.
MaQuls, Ay'ın ve Dünya'nın yerçekimini haritalamakta kullanılan GRAIL (Gravity Recovery and Interior Laboratory) ve GRACE (Gravity Recovery and Climate Experiment) görevlerinde kullandığı benzer teknolojilere dayanmaktadır.
MaQuls, birbirini takip eden ve optik bir bağlantıyla birbirine bağlı iki uydudan oluşacaktır.
MaQuIs ile gerçekleştirilecek gözlemler, Mars'ın yeraltı yapısını daha iyi keşfetmemizi sağlayacaktır.
"SÜREÇLERİ ANLAMAMIZA YARDIMCI OLACAK"
Dr. Root ayrıca, "Misyon, gizemli yer altı varlıkları hakkında daha fazla bilgi edinmemize, mantonun devam eden konveksiyonunu incelememize ve atmosferik mevsimsel değişimlerle yeraltı su rezervlerinin tespitine yönelik dinamik yüzey süreçlerini anlamamıza yardımcı olacaktır." şeklinde açıklamada bulundu.
